Ολόκληρο το χωριό, με τα αρχοντικά του με τις τοιχογραφίες του, με τα καλντερίμια του, τις παραδοσιακές βρύσες με τρεχούμενο νερό πηγών, συνδυασμένο με το πολύ άγριο πράσινο, αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα ζαγορίσιου χωριού, που αξίζει να κάνει τον κόπο κανείς να το επισκεφθεί.

Η εκκλησία του χωριού,

που βρίσκεται στο κέντρο του, είναι αφιερωμένη στον Άγιο Μηνά τον Αιγύπτιο. Είναι χτισμένη το 1778, χρονιά κατά την οποία περιόδευε την Ήπειρο ο Κοσμάς ο Αιτωλός. Είναι ανακαίνιση παλιότερης εκκλησίας που υπήρχε στο χώρο. Όπως μας πληροφορεί εντοιχισμένη επιγραφή, που βρίσκεται πάνω από την είσοδο της εκκλησίας στο εσωτερικό της μέρος, η εκκλησία τοιχογραφήθηκε το 1812:

Ανεβαίνοντας από το μεσοχώρι μερικά σκαλιά, βρισκόμαστε στην αυλή της εκκλησίας. Η εκκλησία είναι χτισμένη σε ρυθμό βασιλικής. Χαγιάτι με θολωτές καμάρες υπάρχει στην πλευρά της εισόδου. Βλέποντάς την, εντύπωση σου προκαλεί η μικρή είσοδος, με τη χοντρή ξύλινη πόρτα της, ενισχυμένη με πολλά και τεράστια καρφιά καθώς και τα μικρά και σε μεγάλο ύψος από το έδαφος παράθυρα. Φαίνεται δηλαδή καθαρά ο αμυντικός σχεδιασμός της εκκλησίας, που ήταν καταφύγιο για τους κατοίκους στα δύσκολα χρόνια της σκλαβιάς και των ληστρικών επιδρομών. Στις δύο άκρες του χαγιατιού υπάρχουν δυο σιδερένια σήμαντρα.

Στο κέντρο του χαγιατιού υπάρχει η κυρία είσοδος, ενώ λίγο πιο κάτω υπάρχει μια άλλη είσοδος που οδηγεί στον γυναικωνίτη. Πάνω από την πόρτα της κυρίας εισόδου βρίσκεται n εικόνα του Αγίου Μηνά, ενώ σκαλισμένη στην πέτρα με μικροσκοπικούς αριθμούς βρίσκεται η χρονολογία “1778.”

Το εσωτερικό της εκκλησίας είναι τυπικό δείγμα αρχιτεκτονικής ρυθμού Βασιλικής. Χωρίζεται σε τρία κλίτη με το μεσαίο μεγαλύτερο. Αριστερά από την είσοδο υπάρχει γυναικωνίτης,

δίπατος, που χωρίζεται με καφάσια από τον κυρίως ναό. Το τέμπλο είναι παλιό, σκαλισμένο σε ξύλο, με βαθύ σκάλισμα. Σκαλισμένο με τον ίδιο τρόπο είναι και το δεσποτικό καθώς και ο άμβωνας της εκκλησίας. Τοιχογραφίες που διατηρούνται σε αρκετά καλή κατάσταση υπάρχουν γύρω στους τοίχους. Το πάτωμα είναι στρωμένο με τετράγωνες μαύρες πλάκες, ενώ η εσωτερική οροφή δεν είναι επίπεδη αλλά θολωτή.

Η εκκλησία κατά καιρούς κοσμήθηκε με ωραίες εικόνες, κυρίως προσφορές χωριανών.

Μπροστά από την εκκλησία υπάρχει το ψηλό εξάγωνο καμπαναριό. Χτίστηκε το 1896, από χωριανό ονόματι Νικόλαο Σακελλαρίου, ο οποίος ζούσε από μικρός στο Γκαέστι της Ρουμανίας κι ήταν έμπορος. Τον Οκτώβρη του 1894 ήρθε στο χωριό, είδε ότι το τότε καμπαναριό ήταν ετοιμόρροπο κι αμέσως κάλεσε μηχανικό για να εκπονήσει σχέδιο για καινούριο. Οι εργασίες άρχισαν τον Μάρτη του 1895. Ο ίδιος παράγγειλε στη Βιέννη καμπάνα και ρολόι. Οι εργασίες τελείωσαν το 1896. Το καμπαναριό στόλιζε μια μεγάλη καμπάνα και πιο πάνω ήταν το ρολόι, με ξύλινο δίσκο, που λειτουργούσε με βαρίδιο και χτυπούσε τις ώρες με τη βοήθεια μιας άλλης μικρότερης καμπάνας, που ήταν στην κορυφή του καμπαναριού.

Το μοναστήρι της Στούπαινας

βρίσκεται στην πλαγιά του Μιτσικελιού που βλέπει προς τον κάμπο των Γιαννίνων, νότια από το Δίκορφο και σε υψόμετρο 1020 μ.

Η ονομασία του μοναστηριού, “Στούπαινα”, οφείλεται σε ανδρωνυμικό κάποιας γυναίκας, αγνώστου ονόματος και πατρίδας, που έδωσε λεφτά το 1708, για να μεταφερθεί το μοναστήρι από την παλιά του θέση στη σημερινή που βρίσκεται. Πριν, το μοναστήρι ήταν στη θέση “πηγαδούλια” και μεταφέρθηκε, γιατί βρισκόταν πάνω στο δρόμο απ’ όπου περνούσαν ομάδες άτακτου τουρκοαλβανικού στρατού και υπέφερε πολλά. Στη θέση “πηγαδούλια” λοιπόν, ήταν μοναστήρι ενός χωριού που υπήρχε στην περιοχή, της Γρανίτσας, σλαβικού χωριού, που καταστράφηκε το 1583 περίπου από πανώλη.

Το μοναστήρι το παλιό στα “πηγαδούλια” χτίστηκε το 950, όπως μας πληροφορεί ο λόγιος Φώτης Κόντογλου. Μάλιστα αναφέρει ότι αιτία που μεταφέρθηκε η μονή στο σημερινό μέρος, είναι η εικόνα της Παναγίας, που έφυγε μόνη της από την παλιά θέση τρεις φορές και πήγε στην καινούρια,. Ο Κόντογλου λοιπόν αναφέρει, ότι ανακαλύφθηκε και εντοιχισμένη πλάκα, που αργότερα χάθηκε και που μαρτυρούσε τις δύο πρώτες μετακινήσεις της εικόνας της Παναγίας.

Οι πληροφορίες αυτές του Κόντογλου είναι γραμμένες σε εντοιχισμένη πλάκα που υπάρχει στο μοναστήρι. Το παλιό μοναστήρι επισκευάστηκε το 1440 από κάποιον άγνωστο και το 1550 από τον Ιωάσαφ το Φιλανθρωπινό. Η μεταφορά του μοναστηριού στην καινούρια του θέση έγινε το 1724 και ανακαινίσθηκε και ιστορήθηκε το 1743 από τον ηγούμενο Διονύσιο και τους υποτακτικούς αυτού Γρηγόριο και Δανιήλ, από το χωριό Κουκούλι Ζαγορίου. Το μοναστήρι της Στούπαινας καταστράφηκε το 1941 από τους Ιταλούς και ξαναχτίστηκε το 1963.

Το κτιριακό συγκρότημα του μοναστηριού αποτελείται από μονώροφα κελιά που πιάνουν τη βόρεια και την ανατολική πλευρά του και το καθολικό, που αποτελείται από πρόναο, κυρίως ναό και ιερό και βρίσκεται στην νότια πλευρά του περιβόλου

Το εξωκλήσι του Αϊ-Γιάννη.

Βρίσκεται χτισμένο σε βραχώδη λόφο, πάνω από το χωριό, απ’ όπου υπάρχει καταπληκτική θέα προς όλο σχεδόν το Ζαγόρι. Στην περιοχή αυτή υπήρχε βυζαντινό φρούριο, ενώ υπάρχουν πολλά κομμάτια αγγείων και κεραμιδιών υστερορωμαϊκής εποχής.

Το παρεκκλήσι είναι χτισμένο το 1898. Παλιότερα υπήρχε άλλο ξωκλήσι αφιερωμένο στον άγιο, άγνωστο πότε και από ποιον χτίστηκε. Το εξωκλήσι εκείνο έπεσε το 1879 από φοβερό σεισμό. Μερικά χρόνια αργότερα, ο Κωνσταντίνος Μαλάμης που ζούσε στη Ρουμανία, αποφάσισε να το ξαναχτίσει εκ βάθρων. Υπάρχει και μια παράδοση που μας λέει πώς χτίστηκε ο Αϊ-Γιάννης. Κάποιος βοσκός βρήκε την εικόνα του αγίου, μαζί μ’ ένα αναμμένο καντήλι, στην “τρύπα τ’ Αϊ-Γιάννη”. Την πήγαν στην εκκλησία του χωριού απ’ όπου όμως η εικόνα πάλι έφυγε. Έτσι αποφάσισαν να χτίσουν τον Αϊ-Γιάννη.  Ο Κωνσταντίνος Μαλάμης αποφάσισε να το ξαναχτίσει. Για το σκοπό αυτό έστειλε από τη Ρουμανία 300 εικοσόφραγκα σε δόσεις.

Το ξωκλήσι αυτό είναι χτισμένο με πέτρα και σκεπασμένο με μαύρη πλάκα. Είναι σε ρυθμό μονόκλιτης βασιλικής. Από την πλευρά της εισόδου έχει χαγιάτι με θολωτές καμάρες. Χαγιάτι, μικρότερο όμως, υπάρχει και στην νότια μεριά του παρεκκλησίου. Πάνω από την πόρτα της εισόδου υπάρχει ζωγραφιά με τη μορφή του Χριστού που κρατάει το κεφάλι του Ιωάννη και από πάνω επιγραφή του Χιονιαδίτη ζωγράφου Αναστάση Βούρη.

Στην εξωτερική μεριά του χαγιατιού, σε εντοιχισμένη πλάκα, είναι γραμμένη με μεγάλα γράμματα η χρονολογία 1898. Το χαγιάτι, όπως και το πάτωμα της εκκλησίας, είναι πλακοστρωμένο. Μπαίνοντας στην εκκλησία, ακριβώς απέναντι είναι το ιερό με ξύλινο τέμπλο σκαλισμένο σε μερικά σημεία. Το καμπαναριό της εκκλησίας κι ένα σήμαντρο, βρίσκονται πιο κάτω, ακριβώς πάνω στην άκρη του βράχου.

Το Αρρεναγωγείο.

Χτισμένο στην πλατεία του χωριού, το 1912, με εξάγωνη πελεκητή πέτρα. Λειτουργούσε ως Αρρεναγωγείο, κατόπιν σαν Δημοτικό σχολείο και τέλος σαν σταθμός χωροφυλακής. Σήμερα στεγάζει τα γραφεία της κοινότητας και του Συλλόγου. Το κτίριο είναι χτισμένο σε σχέδια του φημισμένου Γιαννιώτη αρχιτέκτονα, Μελίρρυτου.

Το γεφύρι του Στάθη.

Κατασκευασμένο το 1904, με σκοπό να βοηθά τους κατοίκους του χωριού να πηγαίνουν στον μύλο, χαρακτηριστικό δείγμα των φημισμένων Πυρσογιαννιτών μαστόρων

ΤΑΚΗΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ